Malarstwo współczesne to wiele różnorodnych dzieł, które przyciągają uwagę swoim niezwykłym wyglądem, ale też często sprawiają dużo problemów w interpretacji. Jak powinniśmy czytać malarstwo współczesne?
Ze sztuką stykamy się każdego dnia, często nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Często nie poświęcamy zbyt wiele czasu na jej kontemplację. Jednak sztuka współczesna ma wiele znaczeń, które są zarówno możliwe w odczytaniu od razu, jak również wymagają głębszego namysłu.
Co dokładnie kryje się pod pojęciem sztuki współczesnej oraz malarstwa współczesnego? Gdzie można spotkać się ze sztuką tego rodzaju najczęściej? Na co zwrócić uwagę w jej odbiorze?
Czym jest sztuka i malarstwo współczesne?
Sztuką współczesną określa się aktualny okres w historii sztuki. Jego początek został umownie wyznaczony na połowę XX wieku – po zakończeniu II wojny światowej.
W ramach sztuki współczesnej nie wyznaczono jeszcze żadnych czasowych podziałów. Wynika to również po części z jej skomplikowanego charakteru – wielu przejawów artystycznych, przenikających się tendencji.
Powstanie sztuki współczesnej związane jest także ze zmianą postrzegania artystów oraz ich działalności. Artysta nie jest już traktowany tylko i wyłącznie jako rzemieślnik, którego zadaniem jest tworzenie atrakcyjnych dekoracji, ale również jest kimś, kto wyraża przez to siebie i interpretuje świat.
Dzisiejsza sztuka to sztuka dla sztuki – nie pełni ona już tak służebnej roli jak w przeszłości. Pozwoliła także artystom na uniezależnienie się od warunków rynkowych i tym samym na nieskrępowaną ekspresję.
Współczesne dzieła sztuki nie pozostają jednak w odwrocie od tego, co dzieje się wokoło. Często podejmują tematykę związaną z otaczającym światem oraz jego zagrożeniami oraz możliwościami.
Sztuka współczesna wykorzystuje przy tym szereg różnych środków, które nie ograniczają się tylko i wyłącznie do malarstwa czy do rzeźby, które najczęściej kojarzone są ze sztuką dawną.
Sztuka współczesna i jej przejawy:
- manifest – traktowany jako publiczna deklaracja w danej sprawie
- instalacja – składająca się z wielu elementów realizacja artystyczna, która najczęściej dopasowana jest do przestrzeni, w której się znajduje
- happening – zorganizowane wydarzenie artystyczne
- performance – sytuacja artystyczna, która dotyczy ciała performera
- kolaż – technika polegająca na tworzeniu kompozycji z różnych materiałów, na przykład wycinków gazet, fotografii, drobnych przedmiotów
- fotomontaż – obraz fotograficzny, który jest kombinacją wielu fotografii
Zatem sztuka współczesna jest bardzo szerokim terminem, który nie ogranicza się tylko i wyłącznie do tradycyjnych dzieł. Skupmy się jednak na malarstwie, ponieważ to ono jest nadal najbardziej powszechnie spotykanym przekazem także w sztuce współczesnej.
Malarstwo współczesne a malarstwo dawne
Gdy porównamy obrazy dzisiaj a kiedyś, możemy zauważyć znaczną różnicę. To już nie taka sama sztuka, z którą można było spotkać się kiedyś. Nie oznacza to jednak, że ma ona niższą wartość – można zobaczyć to także na podstawie wielu aukcji sztuki współczesnej.
Malarstwo dawne pełniło bardziej służalczą rolę. Skupiało się na tematach związanych z religią, historią, portretowało ważne osobistości, ale również codzienne sytuacje. Dawne dzieła były skoncentrowane na wiernym odwzorowaniu rzeczywistości, aby prezentować w ten sposób kunszt artysty.
To właśnie to malarstwo przez wielu uznawane jest za szczyt ludzkich możliwości. Finezyjne, zachwycające, odzwierciedlające świat takim, jakim był.
Na tym tle malarstwo współczesne może wydawać się czymś mało zrozumiałym. Współczesne dzieła malarskie całkowicie przełamują dawne schematy. Artyści coraz częściej poszukują nowych sposobów na wyrażenie swoich pomysłów, eksperymentują, stosują nowe techniki.
Współczesne malarstwo obejmuje więc szereg różnych kierunków, w tym między innymi:
- abstrakcjonizm – całkowicie odchodzi od realistycznego odwzorowania otoczenia, wyróżniamy abstrakcjonizm geometryczny, który kładzie nacisk na formy geometryczne, oraz niegeometryczny, w którym obrazy są dalekie od uporządkowanych form geometrycznych, na przykład informel
- ekspresjonizm abstrakcyjny – wykorzystuje podświadomy akt twórczy w celu ekspresji
- action painting – abstrakcyjne malarstwo gestu, które zalicza się do ekspresjonizmu abstrakcyjnego, polega na tworzeniu dzieł przez skapywanie farb na podłoże
- color field painting – malarstwo barwnych płaszczyzn, które kładzie nacisk na kolor, dzieła takie tworzyli między innymi Jackson Pollock, Mark Rothko i Tadeusz Kantor
- dadaizm – ruch artystyczny, który postuluj dowolność wyrazu artystycznego, zrywając z tradycyjnymi kanonami, jego najsłynniejszymi przedstawicielami są Marcel Duchamp, Man Ray, Hans (Jean) Arp Francis Picabia
- kubizm – rozwinięty we Francji kierunek w malarstwie, który odrzuca reguły perspektywy i kładzie nacisk na geometryczne uproszczenie kompozycji, słynni twórcy to Georges Braque i Pablo Picasso
- hiperrealizm – w tych dziełach nacisk kładzie się na fotograficzną precyzję dzieła, punktem jego wyjścia jest najczęściej zdęcie
- pop art – dziedzina sztuki, która bazuje na współczesnych przedmiotach powszechnego użytku i kultury masowej
- op art (optical art – sztuka optyczna) – dzieła te wykorzystują złudzenia optyczne, na przykład tworzyli je Victor Vasarely, Carlos Cruz-Diez
- malarstwo materii – stosuje różne rodzaje materii, na przykład skały, piasek, gips, które są poddawane odpowiedniej obróbce, podobne do kolażu
Oczywiście, zaprezentowane powyżej kierunki w sztuce współczesnej, a dokładnie w malarstwie współczesnym nie wyczerpują tego bogatego katalogu. Warto pamiętać o tym, że sztuka współczesna jest różnorodna, stale się rozwija i ciągle zmienia.
Jak odczytywać współczesne malarstwo?
W związku z tym, że współczesne malarstwo znacząco różni się od tego sprzed wieków, wiele osób ma trudności z jego interpretacją.
Dzieło, w którym nie możemy wyróżnić nawet głównego tematu, chyba że jest on podany przez artystę, może być powodem bólu głowy każdego, kto chciałby odkryć, co tak naprawdę się za nim kryje.
Malarstwo współczesne może być dość proste w odczytaniu, gdy ma jakiś motyw przewodni, na przykład przedstawia jakieś miejsce czy sytuację. Nawet jeśli artysta nie zadbał o ich dokładne przedstawienie, obserwator obrazu może dojść, co tak naprawdę chciał on na nim przedstawić.
Schody zaczynają się często w momencie kontaktu z obrazami bardziej abstrakcyjnymi, w których na próżno szukać punktu zaczepienia podobnego jak w przypadku malarstwa dawnego.
W malarstwie współczesnym odbiorca przede wszystkim powinien zdać sobie sprawę z tego, że nie istnieją interpretacje, które są prawdziwe oraz mylne, lepsze i gorsze. Wynika to także z samej specyfiki sztuki współczesnej, która daje dużą dowolność także samemu artyście.
Współczesne dzieła sztuki tworzone są nie tylko z naciskiem na to, aby przekazać odbiorcy określone informacje, ale również po to, aby po prostu cieszyć oko, nakłaniać do zastanowienia się nad światem, sobą, innymi.
Dzieła te nie niosą zatem ze sobą obowiązku interpretacji ich zgodnie z oczekiwaniami artysty. Każdy ich odbiorca, niezależnie od tego, czy posiada wiedzę oraz doświadczenie w dziedzinie historii sztuki, czy też styka się z nią dopiero po raz pierwszy, może tworzyć własne interpretacje i każda z nich ma równą wartość.
Jak stać się właścicielem współczesnych dzieł malarskich?
Aktualnie malarstwo współczesne jest na wyciągnięcie ręki – nie tylko przez internet, gdzie możemy podziwiać na ekranie komputerów i urządzeń mobilnych dzieła polskich i zagranicznych malarzy, ale również w galeriach sztuki, gdzie można spotkać się z nimi na żywo.
Można również samemu stać się właścicielem współczesnego dzieła sztuki – takiego, które będzie mogło być jednocześnie ciekawą ozdobą, będzie dawało satysfakcję z oglądania i pasowało do gustu, a przy tym może ono również stać się przyszłościową formą zainwestowania pieniędzy.
Zobacz również artykuł “Inwestowanie w sztukę – jak zacząć i czym się kierować?”
Bibliografia dla dociekliwych:
- Jak czytać malarstwo. Rozwiązywanie zagadek, rozumienie i smakowanie dzieł dawnych mistrzów, Patrick de Rynck
- Jak czytać malarstwo współczesne, Jon Thompson